Удирдаач: Ж.Чулуун АЖ 

Хөрвүүлэн дэглэсэн : Б.Жамъяндагва ХБ, ТШ, АЖ 

Зураач: Ч.Гунгаасүх АЗ

“Хунт нуур” балет нь балетын урлагийн түүхнээ бичигдсэн бүх цаг үеийн агуу бүтээлүүдийн нэг, 140 гаруй жил сонгодог урлагт хайртай үзэгчдийн нандин, эрхэмсгийн дээдийг мэдрэх боломжийг олгосон бүтээл юм. Оросын суут хөгжмийн зохиолч П.И.Чайковский хөгжмийг бичиж анх Юлиус Резингер дэглэн тавьж, Оросын Их театрын тайзнаа 1877 оны 03-р сарын 04-нд тоглосон. Өдгөө “Хунт нуур” балетыг дэлхийн олон театруудад өөр өөр хувилбар, тавилтаар тоглодог ч Мариус Петипа, Лев Иванов нар сайжруулсан хувилбарт үндэслэсэн байдаг байна. “Хунт нуур” балетын цомнолыг хорон санаат хүлэг баатарын хараалаар хун болон хувирсан үзэсгэлэнт гүнж Одеттагийн тухай өгүүлдэг Германы ард түмний домгоос сэдэвлэн бичсэн гэдэг.

Удирдаач: Н.Туулайхүү УГЗ 

Дэглэн найруулсан : Б.Жамъяндагва АЖ ТШ ХБ 

Зураач: Ч.Гунгаасүх АЗ

Монголын сонгодог урлагийн үнэт бүтээл Ж.Чулууны “Уран Хас” балет 1973 онд нээлтээ хийж байжээ. Монгол хүн бүрийн зүрхнээ хоногшсон сайхан аялгуут “Уран Хас” балетын цомнолыг бодит явдлаас сэдэвлэн бүтээсэн, ард түмний цэцэн мэргэн ухаан, шинийг бүтээх хүсэл тэмүүлэл, хуучныг шүтэн бишрэхүйн тэмцлийг урнаар ёгтлон харуулсан, үндэсний хөгжмийн ая намбаданд түшиглэсэн сонирхолтой дүрслэл бүхий уг бүтээл хөгжим, бүжгийн гайхамшигт нийцэл, зохицол юм. Нутаг хошуундаа “Уран” хэмээн алдаршсан Хас болон түүний дурлалт бүсгүй Хандармаа тэдний амьдрал, хайр дурлал, болоод тухайн нийгмийн байдлыг сонирхолтой бас ч үгүй хөгжилтэйгөөр өгүүлсэн байдаг. Далавч урлан жигүүртэн мэт нисэн дүүлэх хүсэл өвөрлөсөн Хасыг Хошуу ноён авьяас чадварыг нь ашиглах зорилгоор Хүрээ рүү авч явснаар үйл явдал цааш өрнөх болно. Та энэхүү бүтээлээс Монгол сэтгэлгээ, Монгол ухаан, Монгол ёс заншил, Монгол ахуй соёлыг цогцоор харж болно.

Удирдаач: Ц.Мөнхболд УГЗ 

Балетмейстер : Ц.Чинзориг 

Тайзны зураач: Г.Ганбаатар УГЗ 

Хувцасны зураач: Г.Оюун СТА

Энэхүү хоёр бүлэгт балетыг анх 1789 онд Францын Бордо хотын “Гранд опера” театрт “Муугаас сайн хүртэл нэг алхам” нэртэйгээр тоглож байжээ. Дэлхийн томоохон театруудын байнгын урын санд тоглогдож байдаг уг хошин балетын санааг балетмейстер Жан Доберваль 1789 онд Францын уран зураач П.А.Баудоны зурсан “La réprimande” орчуулбал “Зэмлэл”гэсэн ээж охин хоёрын муудалцаж байгаа зургаас санаа аван бүтээсэн бол аялгууг Францын 55 ардын аялгууг суурь болгон зохиосон гэдэг. Хоёр зууны турш уг балетыг дэлхийн маш олон театрт доод тал нь зургаан хөгжим дор, өөр өөр нэрээр тоглодог байна. Манай театрын тайзнаа Ф.Херольдын хөгжим “Дэггүй Лиз” нэрээр та бүхэндээ хүрч байгаа билээ

Удирдаач: П.Хаянхярваа АЖ 

Хөрвүүлэн дэглэсэн : Ф.Г.Кайдани ЗХУ-ын УГЗ 

Зураач: А.И.Морозов

Бүх цаг үеийн хамгийн гунигт хайрын түүхийг өгүүлсэн Жизель балетыг анх 1841 онд Францын Эзэн хааны хөгжмийн академийн театрт тоглож байжээ. Ордны баяр дээр шөнөжин бүжиглэсэн залуу охин хүйтэн үүрээр нас нөгчсөн гунигт түүхийг өгүүлдэг Виктор Хюгогийн “Фантомууд” хэмээх найраглалыг уншсан Францийн урлаг судлаач, шүүмжлэгч Теофиль Гаутьен сэтгэл ихэд хөдөлж, уг бүтээлээс хэсэглэн авч “Жизель” балетын цомнолыг бичсэн байна. Өнөөг хүртэл “Жизель” балетыг дэлхийн олон оронд өөр өөр балетмейстерүүдийн тавилтаар тоглогдож буй гайхамшигт сонгодог бүтээл юм. Уг бүтээлд хайртай залуу нь өөр бүсгүйтэй сүй тавьсныг мэдээд зүрх нь хаагдаж нас бардаг охины тухай өгүүлнэ. Залуусыг үхтэл нь бүжиглүүлдэг сүнс бүсгүйчүүд Жизелийн сэтгэлт хархүүд ч бас ижил хувь тавилан тохионо. Гэвч Жизелийн агуу их хайр залууг тэр гунигт тавилангаас чөлөөлнө.

Удирдаач: Ч.Жамсранжав, Ж.Бүрэнбэх 

Хөрвүүлэн дэглэсэн : В.Федонин 

Зураач: А.Морозов

Хүн бүрийн хүсэн хүлээдэг, үзэх дуртай балетуудын нэг П.И.Чайковскийн "Щелкунчик" балет нь анх 1892 оны 12-р сарын 18-нд Петербургийн Мариинский театрт үзэгчдийн хүртээл болж байжээ. Мариус Петипа, Лев Иванов нар бүжгийг дэглэн, Э.Т.А.Хоффманы "Цөмөөхэй ба Хулганы хаан" зохиолоос сэдэвлэн цомнолыг бичсэн байна. Барууны улсуудад 1940-өөд оноос тоглогдож эхэлсэн тус балетын жүжиг нь зул сарын баяраар хамгийн олон удаа тоглогддог оргил бүтээл юм. Америкийн томоохон балетын компаниуд жилийн орлогынхоо 40 хувийг энэхүү балетын жүжгээр олдог байна. Энэ жил тоглолтын 55 дахь улиралд “Щелкунчик” балетын 45 жилийн ой тохиогоод байна.

Удирдаач: Н.Туулайхүү УГЗ 

Сэргээн дэглэсэн : Х.Гэрэлчимэг ГЖ 

Тайзны зураач: Ч.Гунгаасүх АЗ 

Хувцас дизайнер: Г.Оюун СТА

20-р зууны шилдэг балет А.Хачатуряны “Спартак” балет нь 2000 жилийн тэртээх эртний Ромын соёл, мэсчин боолуудын хэрцгий тулаанаар баяр цэнгэл хийгч дарангуйлагчдын амьдрал, зоригт эр Спартакын манлайлан удирдсан боолуудын бослого, түүнийг зэрлэгээр нухчин дарсан бодит, эмгэнэлт үнэнийг бүжгэн жүжиг, сүрлэг хөгжмөөр илэрхийлсэн гайхалтай бүтээл юм. Амьдралын баяр баясгалан, хайр дурлал, дайн тэмцэл, хагацлыг хүчтэй, хурц, өнгөлөг, яруу тодоор илэрхийлдэг гайхамшигт цогц бүтээл гэж дэлхий дахинаа өндрөөр үнэлэгддэг уг бүтээл нь балетын урлагийг шимтэн үзэгч таны заавал үзэх бүтээлүүдийн нэг юм.

Хөгжим: Ж.Мэнд-Амар ГЖ 

Удирдаач: С.Сүндэд ГЖ, Ц.Мөнхболд УГЗ 

Дэглэн найруулсан : Б.Жамъяндагва ХБ, АЖ, ТШ 

Зураач: Л.Гаваа УГЗ

Монголын орчин цагийн утга зохиолыг үндэслэгч, их зохиолч Д.Нацагдоржийн зохиол “Учиртай гурван толгой” дуулалт жүжгийн эх зохиолыг үндэслэн “Үйлийн гурван толгой” Монголын сонгодог балетыг 1987 онд ХБ, АЖ,УГЗ Б.Жамъяндагва дэглэн найруулсан. Уг зохиол нь 19-р зууны сүүлийн хагаст Монголын Дорнод нутагт болсон бодит түүхээс сэдэвлэн бичсэн бөгөөд анх “Учиртай гурван толгой” жүжгийн гарчгийг тавихдаа үйл явдал болсон нутаг усны нэрээр “Үйлийн гурван толгой” хэмээн нэрлэж байсан баримт байдаг аж. Их зохиолч Д.Нацагдорж уг зохиолоо тухайн үеийн нийгмийн амьдралын үйл явдлыг тод үзүүлэн энэ нийгэмд ядуу хүмүүсард иргэд ямар ч эрх чөлөөгүй, хайр дурлал хаад ноёдын хавчлагын дор эмгэнэлтэйгээр дуусч байгааг үзүүлдэг. Өнгөрсөн 54 дэх улиралдаа бид “Үйлийн гурван толгой” балетын 30 жилийн ойгоо тэмдэглэсэн.

Удирдаач: Н.Туулайхүү УГЗ 

Хөрвүүлэн дэглэсэн : Б.Жамъяндагва ХБ, АЖ, ТШ 

Зураач: Г.Ганбаатар УГЗ

“Дон Кихот” балетыг М.Д.Сервантесийн “Ла Маншийн ноён Кихот” романаас сэдэвлэн бүтээсэн байна. Алдарт балет дэглээч М.Петипа Л.Минкусын хөгжим дээр дэглэн тавьж, 1869 оны 12-р сарын 26-нд Москва хотын Их театрын тайзнаа анхны тоглолтоо хийжээ. Л.Минкус Петипад цэвэр Испани уур амьсгал, мэдрэмжээр дүүрэн хөгжим бичиж өгсөн юм. Өвгөн ноён Кихот өөрийн адал явдлыг эрэлхийлэн элдэв янзын түүх зохион өгүүлдэг. Өөрийн хайртыг (зохиомол) хайртыг аюулаас аврах замдаа тэрээр Китри, Базилио нартай тааралдана. Сэтгэлт хосууд охиноо баян эр Гамаштай суулгах хүсэлтэй Китригийн ааваас болж салж хагацахад хүрсэн байна. Ноён Кихот тэднийг аврахаар шийднэ. Китригийн аав андууран охиноо Базилиод эхнэр болгон өгч адислахад Кихот ч Гамашийг талхны мухлагийн бүсгүйтэй гэрлэсэн нь дээр хэмээн ятгана. Олон бүгдээрээ Кихотод талархал илэрхийлэн үлдэнэ.

Удирдаач: Ц.Намсрайжав УГЗ , Ц.Мөнхболд УГЗ 

Хөрвүүлэн дэглэсэн : Б.Жамъяндагва ХБ АЖ ТШ 

Зураач: Д.Сүхбаатар

Эртний түүхт Галиц гэх жижиг хотын төв талбайд хүүхэлдэй урлагч эрдэмтэн Коппелиус өвгөний сууц бий. Сууцны тагтан дээр хэнтэй ч үг дуугаралгүй өдөржин ном уншин суудаг Коппелия охин байдаг байж. Франц хэмээх залуу хархүү хэдий өөр бүсгүйтэй сүй тавьсан ч охинд сэтгэл алдран, гэрлэхийг хүснэ. Францын сүйт бүсгүй Сванильда хайртай залуу нь Коппелия руу үнсэлт илгээж байхыг харан бухимдана. Гэвч удалгүй Сванильда Коппелияаг галзуу өвгөн Коппелиусын урласан хүүхэлдэй болохыг олж мэднэ. Ингээд бөөн үймээн болсон ч удалгүй бүх зүйл байрандаа орж аз жаргалтайгаар төгсөнө. “Коппелия” буюу “Цэнхэр нүдэн бүсгүй” балетын дүр дүрслэлээр дүүрэн хошин, сэтгэл татам бүтээл юм. Уг балетыг И.Т.А.Хофманны “Сандман” зохиолоос сэдэвлэн бүтээсэн бөгөөд 1870 онд Парисын Гранд-Опера театрт анхны тоглолт нь болжээ.

Хөгжим: Х.Алтангэрэл CТА 

Цомнол: Ч.Мөнхзул СТА 

Удирдаач: Ц.Мөнхболд УГЗ 

Дэглэн найруулсан : Э.Эрдэнэжаргал СТА 

Тайзны зураач: Г.Ганбаатар УГЗ 

Г.Оюун СТА

Үйл явдал их хотын урлагийн гудамжнаас эхлэх ба гол дүрүүд нь урлагийн гудамжинд анх биесээ олж харсан бүжигчин залуу Галт, үзэсгэлэнт бүсгүй Сүндэр нар юм. Тэдний гал халуун, ээдрээт дурлалын түүхийг танго болон сонгодог балетын төгс нийлэмжээр харуулжээ. Танго нь хүн төрөлхтний мөнхийн сэдэв хайр дурлалын илэрхийлэл болдог бүжиг бөгөөд залуусын сэтгэлийг татах цоглог хэмнэл, эрч хүчтэй хөдөлгөөнийг агуулдаг. Тиймээс танго бүжгийн элементийг, сонгодог балетын онцлогтой нийцүүлэн өвөрмөц тавилт бүхий бүтээл туурвисан нь урын сангийн хувьд цоо шинэ бүтээл болохын зэрэгцээ залуу үеийнхнийг сонгодог урлагт дуртай болгох, цаашид өвөрмөц шийдэл бүхий уран бүтээл илүү их хийхийн эхлэл болсон.

Хөгжим: Б.Асафьев 

Цомнол: Н.Д.Волков 

Удирдаач: Ж.Чулуун АЖ, Ц.Мөнхболд УГЗ 

Хөрвүүлэн дэглэсэн : И.М.Хабаева СТА 

Зураач: Л.Гаваа АЗ

Б.Асафьевын хөгжим дээр зохиолч Николай Волков “Бахчисарайн оргилолт булаг” балетын цомнолыг Оросын алдарт яруу найрагч А.С.Пушкиний ижил нэртэй найраглалаас сэдэвлэн хийсэн балет анх 1823 онд тайзнаа амилжээ. Бахчисарайн ордны гаднах цэцэрлэгт хүрээлэнд байх усан оргилуурыг Грей хаан дурлалт бүсгүй Мариягийнхаа дурсгалд зориулан байгуулсан бөгөөд хайрт бүсгүйнхээ үхэлд гашуудан усан оргилуурын дэргэд гашуудан уйлж суудаг байж. Хаан оргилуурыг гантиг чулуугаар хийлгэсэн нь заримдаа гантиг чулуу уйлж буй мэт харагддаг байжээ.Энэхүү балетад Грей хааны тэргүүн татвар эм Зарема хаанаа харамлан хааны дурлалт бүсгүй Мариягийн амийг хөнөөн, өөрөө мөн хааны зарлигаар амиа алддаг гунигт түүхийг өгүүлдэг байна.